Ўзбекистон Республикаси

CAPE TOWN КОНВEНТСИЯСИ ВА ҲАВО КEМАЛАРИ, АВИАЦИЯ ДВИГАТEЛЛАРИ ВА ВEРТОЛЁТЛАР КРEДИТОРЛАРИНИНГ ХАЛҚАРО КАФОЛАТИ

"Кўчма ускуналарга бўлган ҳуқуқларга нисбатан халқаро кафолатлар тўғрисидаги Конвенция "(бундан кейин" Конвенция "деб аталади) ва" ҳаракатланувчи ускуналарга бўлган ҳуқуқларга нисбатан халқаро кафолатлар тўғрисидаги Конвенцияга авиация ускуналари тўғрисидаги протокол "(бундан кейин" протокол " деб аталади) 2001 йил 16 ноябрда Cапе Тоwн (Жанубий Африка) дипломатик конференциясида имзоланган ва Шунинг учун Конвентсия ва протокол ягона ҳужжат сифатида Cапе Тоwн Конвентсияси деб аталади. Бу лойиҳа ташаббускори ва халқаро фуқаро авиацияси ташкилоти (ICAO) бўлган хусусий қонунни (UNIDROIT) бирлаштириш бўйича халқаро институтнинг кўп йиллик қўшма иши натижасидир. Шунингдек, халқаро ҳаво транспорти ассоциацияси (IATA) ва авиация ишлари бўйича ишчи гуруҳи (AWG) ҳам иштирок этди.

Авиация баённомаси ва Cапе Тоwн конвенцияси авиация ускуналарига нисбатан 2006 йил 1 мартда кучга кирди.

2017 йил 28 декабр куни Ўзбекистон Республикасининг "ҳаракатланадиган асбоб-ускуналарга нисбатан халқаро кафолатлар тўғрисидаги Конвенцияга (Cапе Тоwн, 2011 йил 16 ноябр) ва ҳаракатланадиган асбоб-ускуналарга нисбатан халқаро кафолатлар тўғрисидаги Конвенцияга (Кейптаун, 2011 йил 16 ноябр) Ўзбекистон Республикасининг қўшилиши тўғрисида" ги ЎРҚ-453-сонли Қонуни қабул қилинди.

Конвентсиянинг 49-моддасига ва Протоколнинг 28-моддасига мувофиқ, аъзо давлатлар учун Конвенция ва протокол ойнинг биринчи кунида кучга киради, бу эса ўз аризасини сақлаш учун топширилган санадан кейин уч ой ўтгач амалга оширилади. Хусусий ҳуқуқни бирлаштириш бўйича халқаро Институт (УНИДРОИТ) 2018-йил 31-январ куни Ўзбекистон Республикасининг Конвенция ва Протоколга қўшилиши тўғрисидаги ҳужжатини расмий равишда хабардор қилди. Шундай қилиб, 2018-йил 1-майдан Cапе Тоwн конвенцияси ва Конвенцияга тегишли протокол Ўзбекистон Республикасида кучга кирди.

Ҳозирги кунда дунйодаги энг йирик лизинг берувчилар ва авиакомпаниялар ўртасида тузиладиган ҳаво кемаларининг халқаро лизинг шартномасида лизинг берувчи ва ҳаво кемасининг кредиторлари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича Cапе Тоwн Конвентсияси қоидаларини лизинг шартномасига татбиқ этишга ҳаволалар келтирилган. Шунинг учун авиакомпаниялар, лизинг компаниялари ва авиакомпаниялар, авиация двигателлари ва вертолётларни молиялаштириш билан боғлиқ банклар Cапе Тоwн Конвентсиясининг мақсадлари, талаблари ва умумий қоидаларини билишлари муҳимдир.

Конвенция қимматбаҳо мобил ускуналар, жумладан, авиация объектлари, поэздлар ва космик объектларни молиялаштириш тизимини соддалаштириш мақсадида қабул қилинди. Авиация ускуналари бўйича протокол бевосита авиация объектларининг кредиторлари манфаатларини ҳимоя қилиш учун халқаро кафолатлар ва воситаларни яратишга қаратилган. Конвенция ва протокол авиация объектлари билан молиявий лизинг, мулк ҳуқуқини захиралаш ва мажбуриятларни бажариш билан олдиндан сотиш каби халқаро операцияларда муҳим аҳамиятга эга.

Конвентсия ва Протоколнинг мақсадлари Конвентсия ва протокол бешта асосий вазифани ҳал қилиш учун мўлжалланган:

• Конвентсиянинг барча иштирокчи давлатлари томонидан эътироф этилган халқаро кафолатлар яратилишини ҳал қилиш;
• қарздор (одатда авиакомпаниялар) томонидан шартнома бўйича ўз мажбуриятларини бажармаслик, шу жумладан, самолётни қайта ишлаш ва қайтариш қобилиятини ўз ичига олган ҳолда ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг турли усулларини кредиторга бериш;
• кредиторга рўйхатдан ўтган ва рўйхатдан ўтмаган мулкий ҳуқуқларга эга бўлган бошқа кредиторларга нисбатан авиация объектига бўлган ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлашга имкон берадиган халқаро кафолатларнинг халқаро электрон регистрини яратиш;
• саноат авиация сектори талабларини ҳисобга олган ҳолда протоколда аниқ чора-тадбирларни назарда тутсин;
• юқорида келтирилган чора-тадбирларга асосланиб, авиация объектларининг кредиторларини молиялаштиришга қизиқиш ва шу билан барча манфаатдор томонларнинг битим бўйича харажатларини камайтириш.
  
  

Авиация объектини аниқлаш

Конвенция ва протокол "авиация объекти" атамасидан фойдаланади, у (а) самолёт планерлари, (б) авиация двигателлари ва (C) вертолётлар. Конвентсия ва протокол ҳарбий, божхона ва полиция хизматлари томонидан ишлатиладиган авиация объектларига нисбатан қўлланилмайди.

а) самолёт самолётлари

"Ҳаво кемалари самолётлари" да протокол уларга тегишли авиация двигателлари ўрнатилгандан сўнг ваколатли ваколатли органлар томонидан камида 8 киши (шу жумладан экипаж) ёки 2750 кг дан ортиқ юкни ташишга яроқлилигини тасдиқловчи гувоҳнома бериладиган ҳаво кемалари планерларини тушунади. Ушбу таъриф шунингдек, ўрнатилган асбоб-ускуналар ва эҳтиёт қисмлар (авиация двигателлари бундан мустасно) ва ҳужжатларни ўз ичига олади.

б) авиация двигателлари

"Авиация двигателлари" остида протокол камида 1750 фунт стерлингга эга бўлган Жет самолёт моторларини ва 550 от кучига эга милга номинал учиш кучига эга турбина ва пистонли авиация моторларини тушунади. Авиация мутахассислари ва таҳлилчиларининг нашрлари ва чиқишларида авиация бизнесининг энг фойдали ва истиқболли йўналишларидан бири сифатида авиация двигателларини молиявий лизинг ва ижарага олишни кўриб чиқмоқдалар. Шу билан бирга, авиация двигателлари алоҳида объектлар сифатида қаралади, улар учун катта объектга эгалик қилиш унга бириктирилган кичик нарсаларга нисбатан қўлланиладиган анъанавий қоидани қўлламайди. Протоколга кўра, "авиация двигателига эгалик қилиш ҳуқуқи ёки бошқа ҳуқуқ ёки кафолат ҳаво кемасига ўрнатилиши ёки ундан олиб ташланиши натижасида таъсирланмайди".

в) вертолётлар

"Вертолётлар" остида, протокол, асосан, бир ёки бир нечта юк кўтарувчи винтлар билан ҳавонинг ўзаро таъсири туфайли парвозда қўллаб-қувватланадиган самолётларни тушунади, тахминан вертикал ҳолатда бўлган экса атрофида айланадиган қувват манбаи бўлиб, ваколатли ваколатли органлар камида 5 киши (шу жумладан экипаж) ёки 450 кг дан ортиқ юкни ташиш учун яроқлилигини тасдиқловчи сертификат беради.



Халқаро кафолат тушунчаси (халқаро қизиқиш)

Авиация объектларига нисбатан халқаро кафолат остида Конвенция ва протокол тушунилади:

а) мол-мулкка бўлган қизиқишни ташкил этиш тўғрисидаги битим бўйича гаровга қўювчининг ҳуқуқи. Масалан, банк молиясини жалб қилган ҳолда самолёт лизинг битимида кредит шартномаси бўйича қарз берувчи сифатида банкнинг ҳуқуқи ипотека гарови шартномаси билан таъминланади;

б) мулк ҳуқуқини захиралаш билан олдиндан сотиш шартномаси бўйича потентсиал сотувчининг ҳуқуқи. Мисол учун, самолёт двигателининг сотувчиси тўловни тўлаш шартномаси бўйича, сотилган авиация двигателидаги мулк ҳуқуқи ва мулкий қизиқиш сотувчи томонидан тўлиқ шартнома нархини олган пайтгача қолади;

в) лизинг берувчининг лизинг шартномаси бўйича ҳуқуқи;

д) сотиб олиш ва сотиш шартномаси бўйича харидорнинг ҳуқуқи.



Халқаро кафолатлар яратиш

Халқаро кафолатлар яратиш ва муайян битимга Конвентсия ва Протоколни қўллаш учун қуйидаги шартлар бажарилиши керак:

а) томонлар ҳимояланган ҳуқуқни яратиш учун асос бўлган шартнома тузиши керак, масалан, мажбуриятнинг бажарилишини таъминлаш тўғрисидаги битим, мулк ҳуқуқини захиралаш билан олдиндан сотиш шартномаси, лизинг шартномаси ёки сотиш шартномаси;

б) шартнома мавзуси "авиация объектининг таърифи" бўлимида юқорида келтирилган тушунчада авиация объекти бўлиши керак";

c) авиация объекти унинг номини, турини, ишлаб чиқарувчининг номини ва ишлаб чиқарувчи томонидан тайинланган рақамни кўрсатиш орқали аниқланиши керак;

д) шартнома Конвенция ва унинг хулосаси тартибига қўйиладиган талабларга жавоб бериши керак (ёзма равишда, сотувчида авиация объектини тасарруф этиш ҳуқуқининг мавжудлиги, объектни идентификатсия қилиш ,ҳимоя қилиниши керак бўлган мулкий ҳуқуқнинг мавжудлиги, шартномани имзолаган шахснинг ваколатлари ва бошқалар.);

э) шартнома тузилган пайтда қарздор (одатда авиакомпания) Конвентсия ва Протоколнинг иштирокчиси бўлган давлатда бўлиши керак;

ф) ҳаво кемаси Конвенция ва протокол иштирокчилари бўлган давлатлардан бирининг ҳаво кемалари реэстрида рўйхатдан ўтказилиши керак.



Халқаро реэстр

Конвенциянинг 16-моддаси 1-бандига мувофиқ рўйхатга олиш учун мўлжалланган халқаро реэстр ташкил этилди:

• халқаро кафолатлар, шартли халқаро кафолатлар ва рўйхатдан ўтказилаётган шартнома ҳуқуқлари ва кафолатлари;
• халқаро кафолатларнинг тсессиялари ва шартли сессиялари;
• қонун ёки амалдаги қонунга мувофиқ шартнома асосида суброгатсия орқали халқаро кафолатларни сотиб олиш;
• миллий кафолатлар ҳақида билдиришномалар;
• юқоридаги кафолатларнинг ҳар қандайига бўйсуниш тартиби.

Конвентсиянинг 41 моддасига биноан, савдо ва шартли савдо авиация протоколининг ИИИ моддасига биноан авиация объектлари учун яратилган халқаро регистрда ҳам рўйхатдан ўтказилиши мумкин.

Конвентсия ва авиация протоколи томонидан киритилган халқаро режим доирасида рўйхатдан ўтишнинг аҳамияти Конвентсиянинг ВИИИ бобида (учинчи томонларга халқаро кафолатнинг таъсири) ва хусусан, 29 моддасида (рақобат кафолатларининг устуворлиги) акс эттирилган. "рўйхатдан ўтган кафолат кейинчалик рўйхатдан ўтган бошқа кафолатларга, шунингдек, рўйхатдан ўтмаган кафолатларга устувор аҳамият беради".



Биринчи ўринга қўйиш

Халқаро кафолатларни рўйхатга олиш тўғридан-тўғри кредиторнинг талабларини биринчи ўринга қўйиш (устувор) билан боғлиқ. Рўйхатдан ўтган халқаро кафолатлар кейинчалик рўйхатдан ўтган ёки рўйхатдан ўтмаган қизиқиш билан солиштирганда устувор бўлади. Иш тайёрлаш ва ҳуқуқий рўйхатга олиш жараёни жуда узоқ вақт бўлгани учун, Конвентсия "шартли халқаро кафолатлар", яъни, агар битим амалга оширилса, юзага келадиган кредиторнинг даъво қилинган ҳуқуқларини рўйхатга олиш имкониятини беради. Бундай шартли халқаро кафолатни рўйхатдан ўтказиш санаси шартли кафолат ҳали ҳам амалда бўлган даврда кафолатни рўйхатдан ўтказиш амалга оширилган тақдирда халқаро кафолатни рўйхатдан ўтказиш санаси ҳисобланади.

Мажбуриятларни бажармаганда қарз берувчининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш усуллари

Қарздор томонидан мажбуриятларни бажармаслик учун воситалар тижорат шартномаси хавфини баҳолашда қарз берувчи учун катта аҳамиятга эга. Конвентсия, тушунарли сабабларга кўра, гаровга олувчининг ҳуқуқларини потентсиал сотувчи ёки лизинг берувчининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш усулларидан ҳимоя қилиш усулларини белгилайди. Конвентсияга кўра, гаровга олувчига унинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг қуйидаги усуллари мавжуд:

• мажбуриятларнинг бажарилишини таъминлаш мақсадида унга берилган авиация объектига эгалик қилиш ва уни назорат қилиш;
• ҳар қандай бундай объектни сотиш ёки лизингга бериш;
• бундай авиация объектини бошқариш ёки ундан фойдаланиш натижасида ҳосил бўлган ҳар қандай даромад ёки даромадни тўплаш ёки олиш;
• юқорида кўрсатилган ҳар қандай ҳаракатни ваколатли ёки тартибга солувчи қарор қабул қилиш учун судга мурожаат қилинг;
• авиация объектига эгалик қилиш, барча мажбуриятларни қондириш мақсадида.

Потенциал сотувчи ва лизинг берувчининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш усуллари: шартномани бекор қилиш, авиация объектига эгалик қилиш ва уни назорат қилиш ва судга мурожаат қилиш.

Протокол юқорида санаб ўтилган воситаларни қуйидагиларга тўлдиради:

• бир давлатнинг ҳаво кемалари реэстридан самолётни тахлил қилиш ва кейинчалик бошқа давлатнинг ҳаво кемалари реэстрида рўйхатдан ўтказиш;
• авиация объектини ўзи жойлашган ҳудуддан олиб чиқиш ва жисмоний ҳаракат қилиш.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 мартдаги 194-сон қарори билан" фуқаролик ҳаво кемасини рўйхатга олиш тўғрисидаги гувоҳномани бериш тартиби тўғрисидаги Низом " га ҳаво кемаси эгаси томонидан авиация баённомасининг ХИИИ-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси фуқаролик ҳаво кемаларининг давлат реэстридан ҳаво кемасини чиқариб ташлаш (дерегистратсия қилиш) ҳуқуқини белгилашга доир ўзгартиришлар киритилди.

Иловадаги протокол ҳаво кемасини (ИДEРА) олиб ташлаш ва олиб ташлаш учун қайтарилмайдиган ваколат шаклини ўз ичига олади. Бундай ваколатлар қарздор томонидан лизинг берувчига ва/ёки ҳаво кемасининг гаровга олувчига битим тузилган вақтда берилиши керак. Ушбу шакл, унинг мазмунига кўра, халқаро самолёт лизинг шартномаларини тузишда авиакомпаниялар томонидан кенг тарқалган кенг тарқалган ҳужжат бўлган дерегистратсия ишончномасига мос келади.

Конвентсия шунингдек, кредиторга якуний қарор қабул қилинишидан олдин ўз манфаатларини суддан ҳимоя қилиш учун қуйидаги қарорларнинг бир ёки бир нечтаси шаклида дарҳол олиш имкониятини берувчи ҳуқуқларни ҳимоя қилиш бўйича вақтинчалик чора-тадбирларни назарда тутади:

• авиация объектини сақлаш ва унинг қиймати;
• авиация объектини эгалик қилиш, назорат қилиш ёки сақлашга ўтказиш тўғрисида;
• авиация обекти жойлашган жойга ўзгартириш киритиш тақиқланганлиги тўғрисида;
• авиация обектини лизингга ёки бошқармага кўрсатилган даромаддан олинган ҳолда бериш тўғрисида;
• агар бу қарздор ва кредитор томонидан ҳар қандай вақтда келишилган бўлса, ундан даромад олиш ва ундан фойдаланиш.

Қарздорнинг тўловга лаёқатсизлиги билан ҳуқуқларни ҳимоя қилиш усуллари

Протокол қарздорнинг тўловга лаёқатсиз бўлган тақдирда кредиторни ҳимоя қилиш учун мўлжалланган қоидаларни ўз ичига олади. Бунда Конвенцияга аъзо давлатларнинг ҳар бирини танлаш учун иккита вариант таклиф этилади.

Вариант " а "("қаттиқ" версия) тўловга лаёқатсизлик бўйича менежер ёки (а) авиация объектини кредиторга қуйидаги саналардан кечиктирмасдан топширишни назарда тутади: кечиктириш даврининг охири (аҳдлашувчи давлат томонидан белгиланган) ёки кредитор авиация объектига эгалик қилиш ҳуқуқига эга бўлар эди, агар ушбу мақола қўлланилмаса ёки (б) бу вақт мобайнида мажбуриятларнинг барча бузилишларини бартараф этади ва келишувга мувофиқ барча келажакдаги мажбуриятларни бажаришга розилик беради.

Вариант " б "("юмшоқ" версия) қарз берувчининг илтимосига биноан тўловга лаёқатсизлик бўйича менежер, келишилган давлатнинг аризасида кўрсатилган муддат ичида (а) мажбуриятларнинг барча бузилишларини бартараф этадими ёки йўқми, у шартнома бўйича барча келажакдаги мажбуриятларни бажаришга розилик билдирадими ёки (б) кредиторга авиация объектига эгалик қилиш имкониятини беради. Агар тўловга лаёқатсизлик бўйича менежер қарз берувчини хабардор қилмаса ёки унга эгалик қилиш имкониятини берадиган бўлса, суд кредиторга суд томонидан белгиланган шартлар асосида авиация объектига эга бўлишга рухсат бериши мумкин.

Юрисдиктсия

Конвентсия ва протокол Конвентсияга мувофиқ тақдим этилган даъволар бўйича юрисдиктсияга нисбатан қуйидаги қоидаларни ўз ичига олади. Қуйидаги судлар даъволарни кўриб чиқиш ваколатига эга:

а) битимдаги партиялар томонидан сайланган суд, танланган суднинг партиялар ёки битимлар билан алоқаси борлигидан қатъи назар, юрисдиктсияга эга. Агар томонлар бошқача келишмаган бўлса, бундай юрисдиктсия алоҳида ҳисобланади;

б) қарздор жойлашган Конвенция иштирокчи-давлат суди;

в) авиация объекти жойлашган Конвенция иштирокчиси бўлган давлат суди;

д) Конвенция иштирокчи-давлат суди, унинг ҳудудида ҳаво кемаси рўйхатдан ўтган;

э) регистраторнинг бош офиси жойлашган давлат суди рўйхатга олувчига қарши даъво аризаларининг мутлақ ваколатига эга.



Бошқа масалалар

Конвенция ва протокол авиация объектларининг кредиторлари ҳуқуқларини кафолатлаш билан боғлиқ кўплаб бошқа масалаларни кўриб чиқади. Хусусан:

• қарздорнинг манзилини аниқлаш;
• Конвентсиянинг талқини ва амалдаги қонун;
• мажбуриятларни бажармасликни тушуниш;
• кафолатни рўйхатдан ўтказишни бекор қилиш;
• рўйхатга олувчи ва назорат қилувчи органнинг ҳуқуқий субъекти;
• тсессия, тсессияга қўйиладиган талаблар ва унинг оқибатлари;
• суброгатсия;
• рўйхатга олинмасдан асосий хусусиятга эга бўлган ҳуқуқлар; авиация соҳасидаги бошқа конвентсиялар билан муносабатлар;
• ички операциялар;
• Конвентсия ва Протоколни имзолаш, ратификация қилиш, қўшилиш ва кучга кириш масалалари ва бошқалар.

Хулоса

Cапе Тоwн Конвенцияси ва авиация ускуналари протоколи халқаро авиация ҳуқуқи соҳасида муҳим ютуқдир. Халқаро кафолатни яратиш ва уни халқаро регистрда рўйхатдан ўтказиш имконияти ҳаво кемалари, авиация двигателлари ва вертолётлар кредиторлари ва лизинг берувчиларни ҳимоя қилишнинг ноёб воситаси ҳисобланади. Конвентсия ва протокол томонидан яратилган халқаро режим кредиторларнинг хавфини ва шунга мос равишда кредитнинг қийматини камайтиришга мўлжалланган. Бу эса, ўз навбатида, ривожланаётган мамлакатларда жойлашган компаниялар томонидан авиация объектларини молиялаштириш имкониятини кенгайтириш имконини беради, уларнинг ҳуқуқий тизими баъзан кредиторлар билан уларнинг ҳуқуқлари ҳимояланганлигига ишонч ҳосил қилмайди.